Jaką organizację pozarządową lepiej założyć? Fundacja czy stowarzyszenie – porównanie

Wprowadzenie #

W trzecim sektorze funkcjonuje popularne powiedzenie: „Jeśli masz przyjaciół, załóż Stowarzyszenie, a jeśli masz pieniądze, załóż fundację”. Jednak wybór między stowarzyszeniem a fundacją to znacznie więcej niż tylko hasło. Jeśli masz pomysł na pomaganie innym, ale nie wiesz jaką formę prawną wybrać, ten tekst pomoże ci zrozumieć konkretne pułapki, różnice i wybrać najlepszą opcję dla twojego projektu.

Podstawowe różnice w zakładaniu #

Minimalna liczba założycieli #

Fundację może założyć nawet tylko jedna osoba, podczas gdy w przypadku stowarzyszenia wymagane jest minimum siedem osób. Jeżeli masz pomysł, ale chcesz działać solo albo w małej grupie, Fundacja będzie twoim jedynym wyborem. Jeśli jednak masz grupę znajomych gotowych działać razem, Stowarzyszenie może być również opcją.

Cele działania #

Całkowicie inne są cele obu organizacji. Fundacja musi działać w interesie publicznym – musi to być cel społecznie lub gospodarczo użyteczny. Stowarzyszenie może działać również w innych celach, nawet tylko w interesie swoich członków.

Przykłady:

• Marta marzy o założeniu organizacji wspierającej osoby z niepełnosprawnościami – idealnie pasuje Fundacja
• Tomek chce założyć klub rowerowy zrzeszający miłośników dwóch kółek – idealnie pasuje Stowarzyszenie

Struktura organizacyjna #

Fundacja #

Fundacja nie ma członków. Jest Fundator, który wybiera Zarząd. Jeżeli nie chcesz się bawić w struktury demokratyczne i spotkania członkowskie, Fundacja może być lepszym rozwiązaniem.

Stowarzyszenie #

Stowarzyszenie to wspólnota ludzi z członkami, walnymi zebraniami i wyborem zarządu. Jeżeli stawiasz na bardziej demokratyczne podejście i decyzje kolektywne, Stowarzyszenie będzie wyborem dla ciebie.

Wymagania finansowe na start #

Fundacja #

W przypadku fundacji potrzebny jest majątek na start. Ustawa nie określa konkretnej kwoty, ale praktyka sądowa pokazuje, że musi to być:

• Minimum 1000 zł dla fundacji nieprowadzącej działalności gospodarczej
• Minimum 2000 zł dla fundacji prowadzącej działalność gospodarczą

Stowarzyszenie #

Stowarzyszenie nie potrzebuje żadnych pieniędzy na start. Jeżeli działasz po kosztach, Stowarzyszenie będzie lepszym wyborem. Jednak warto zastanowić się, czy założenie organizacji bez choćby kilku tysięcy złotych na początek ma sens – nie sztuką jest założyć NGO, który nie będzie działał.

Pułapki demokratycznego stowarzyszenia #

Stowarzyszenie jest często idealizowane przez swój demokratyczny charakter. Niestety w praktyce członkowie bardzo różnie angażują się w działalność. Zaczynają się bardziej angażować dopiero wtedy, kiedy pojawiają się pierwsze sukcesy i pierwsze pieniądze – a wtedy zaczynają się konflikty.

Najczęstsze problemy #

Zapał ludzi trwa zwykle bardzo krótko. Kończy się to tak, że jedynie mała część członków pracuje na sukces stowarzyszenia, a prawo do owoców tego sukcesu mają wszyscy członkowie. Często spotykana jest sytuacja, gdzie mniej aktywni członkowie po latach przypominają sobie o stowarzyszeniu i odwołują Zarząd, który przez lata budował jego pozycję. Odwołani członkowie zarządu zostają z niczym.

Alternatywa w fundacji #

Fundacja też pozwala na angażowanie innych przez włączenie ich do struktur. Często powołuje się organy doradcze takie jak Rada Programowa czy Rada darczyńców, do których możesz zaprosić osoby zaangażowane w działania. Oni poczują się docenieni, a ty nie ryzykujesz, że pewnego dnia odwołają cię ze stanowisk.

Najczęstsze błędy przy zakładaniu organizacji #

Wiele osób zakłada organizacje kierując się emocjami, chcąc po prostu pomagać, ale nie zastanawiając się nad tym, po co właściwie potrzebują fundacji czy stowarzyszenia.

Typowe problemy w praktyce #

• Utrata pozycji w zarządzie przez nieaktywnych członków przekonujących pozostałych do zmiany
• Brak zaangażowania w działania organizacji
• Konflikty osobowe i spory kompetencyjne przez niejasności w statucie
• Problemy z uzyskaniem dotacji bez statusu OPP lub organu nadzoru
• Trudności z likwidacją organizacji

Ludzie często zakładają fundację, bo to brzmi poważnie i lepiej wygląda na stronie. Ale wygląd to nie wszystko. Ważne jest, żeby przed założeniem organizacji zatrzymać się i zastanowić, która forma prawna będzie najlepsza.

Praktyczne porównanie – kiedy co wybrać #

Wybierz fundację, jeśli: #

• Chcesz działać sam
• Masz konkretny cel społeczny
• Nie potrzebujesz szerokiej grupy członków
• Chcesz mieć prostszą strukturę zarządzania
• Masz choćby minimalny kapitał na start

Wybierz Stowarzyszenie, jeśli: #

• Masz grupę ludzi, z którymi chcesz działać
• Ty i inni macie wspólny cel łatwiejszy do realizacji razem (np. wspólne działanie na rzecz poprawy sytuacji tej samej grupy zawodowej)
• Cel działania może dotyczyć również członków
• Chcesz finansować działania ze składek
• Nie masz środków na start
• Chcesz działać bardziej demokratycznie
• Planujesz dużo aktywności lokalnych oddolnych

Kluczowe pytanie #

Przed założeniem organizacji odpowiedz sobie na jedno pytanie: Chcesz organizację z ludźmi czy dla ludzi?

• Z ludźmi → załóż Stowarzyszenie
• Dla ludzi → załóż fundację

Ważne ostrzeżenie #

Nie możesz zmienić formy prawnej po roku. Fundacja nie może stać się stowarzyszeniem, a Stowarzyszenie fundacją – to dwie różne osoby prawne. Jeżeli się pomylisz, czeka cię likwidacja jednej organizacji i zakładanie drugiej.

Podsumowanie #

Fundacja i Stowarzyszenie to niezamienne pojęcia – to dwie organizacje, które bardzo mocno się od siebie różnią:

Fundacja:

• Dla celów publicznych
• Wystarczy nawet jedna osoba (najlepiej dwie)
• Potrzebny majątek na start

Stowarzyszenie:

• Wspólnota ludzi
• Wymagane minimum siedem osób
• Nie potrzeba majątku na start

Jeżeli źle wybierzesz formę, czeka cię dużo problemów w przyszłości. Decyzja zależy od celu organizacji, struktur które chcesz mieć, ludzi którzy są dostępni i majątku przeznaczonego na organizację.

Rekomendacja #

Przed założeniem organizacji skonsultuj się z prawnikiem. Jedna godzina rozmowy może zaoszczędzić miesięcy frustracji i pomóc wybrać właściwą drogę od razu.